Het verwoestende bombardement op het centrum van Rotterdam van 14 mei 1940 maakte ook een einde aan de bioscopen van Abraham Tuschinski. Nu herinnert het bekende theater in Amsterdam aan de van oorsprong Poolse kleermaker. Maar Abraham Icek Tuschinki startte zijn bioscoopimperium in Rotterdam.

Tuschinski werd geboren op 14 mei 1886 in het Poolse Brzeziny. Op zijn 54e verjaardag zag hij zowel zijn woonhuis aan de Coolsingel als zijn bioscooptheaters aan de Hoogstraat, Coolsingel, Binnenweg en Pompenburgsingel vernietigd worden. 

In 1904 was Tuschinski naar Rotterdam gekomen. Hij begon in Rotterdam als kleermaker maar startte na een paar jaar Hotel Polski aan de Nadorstraat. Dat was een logement voor Joodse vluchtelingen uit Polen die via Rotterdam naar Amerika wilden. Zijn eerste bioscoop opende Tuschinski in 1911 in de voormalige zeemanskerk aan de Coolvest (de Coolsingel was nog niet gedempt). Deze filmzaal kreeg de naam Thalia en stond precies op de plek waar nu het stadhuis van Rotterdam staat.

Historicus Jacques Börger vertelde eerder bij RTV Rijnmond over Abraham Tuschinski. Thalia moest na een succesvol eerste jaar plaats maken voor de bouw van het stadhuis. Tuschinski stak daarover lang zijn kop in het zand. “Hij kon niet lezen en schrijven”, weet Börger . “Hij kreeg een brief van de gemeente maar die legde hij opzij. Dat deed hij met alle brieven, zeker als hij het idee dat het geen goed nieuws was”. 

Vooruitstrevend

Uiteindelijk liet hij iemand de brief voorlezen en kreeg hij te horen dat zijn Thalia gesloopt moest worden. Hij ging niet bij de pakken neerzitten. “Dat is typisch Tuschinski”, zegt Börger. “Hij bouwt een hele grote Thalia 2 aan de Hoogstraat. Ook weer op een historische plek: daar heeft het huis gestaan waar Erasmus is geboren”. Thalia aan de Hoogstraat werd een begrip in de stad. Abraham Tuschinski was een vooruitstrevende man. Börger: “Hij wilde jonge vrouwen de kans geven naar de bioscoop te gaan en had daarom een crèche bij de bioscoop. We hebben het dan over de jaren twintig van de vorige eeuw”.

Een volgend project was weer aan de Coolsingel (de Coolvest was inmiddels gedempt). Tuschinki nam het noodlijdende Cinema Royal over. Hij woonde boven deze bioscoop en wist ook van dit filmhuis een succes te maken. In 1923 openden de deuren van het Grand Theatre. “Dat was zijn grote wens, hij wilde een bioscoop maar je moest er ook kunnen eten, dansen en er was een galerie voor moderne kunst”. Abraham Tuschinski wist grote namen naar zijn Grand Theater in Rotterdam te halen. Sterren als Marlene Dietrich en Josephine Baker traden erop.

Tekst gaat verder onder de afbeelding
Grand Theatre aan de Pompenburgsingel. Bron: Stadsarchief Rotterdam

De Tweede Wereldoorlog maakte een dramatisch einde aan de droom en het leven van Abraham Tuschinki. Jacques Börger: "Hij is ondergedoken want hij wilde niet uit Rotterdam weg. Net als met die brieven van de gemeente die hij opzij legde, hij wilde niet geloven dat het zo erg zou worden”.

Maar de Joodse Tuschinski zou de oorlog niet overleven. Hij zat ondergedoken aan de Rochussenstraat, bij de moeder van Jet Bood. Jet was getrouwd geweest met Hermann Ehrlich, zakenpartner van Tuschinki en de broer van zijn vrouw Manja. Jet woonde na het bombardement bij haar moeder. Abraham en Jet hadden een liefdesrelatie. Het liefdesleven van Tuschinki is in 2017 beschreven in het boek ‘Uit liefde, meneer Tuschinki’ van Tanya Commandeur. Zij onderzocht de berichten die al langer bekend waren over de affaire.

Tuschinki werd verraden en in juli 1942 door de Duitse bezetter naar Kamp Westerbork gebracht. Samen met zijn vrouw Manja is hij naar Auschwitz overgebracht. Direct na aankomst werden ze daar allebei vermoord. Dat was op 17 september 1942. Auschwitz ligt bijna 250 kilometer bij de geboorteplaats van Tuschinski vandaan.

Straatnaam

In 2017 heeft de Rotterdamse Straatnamencommissie bekend gemaakt dat er in de stad een straat naar Abraham Tuschinski wordt vernoemd. In het nieuwe wijkje Little C tussen de 's Gravendijkwal en de G.J. de Jonghweg worden naast Tuschinski ook de Joodse theatermannen Samuel Soesman en Karl Weisbard geëerd met een straatnaam. De bouw van Little is in 2018 begonnen. In de Tuschinskilaan komt ook een kunstwerk dat herinnert aan de grote bioscoopondernemer Abraham Tuschinski. 

Lees ook: Razzia bij Joods weeshuis, bejaardenhuis en ziekenhuis