In de serie De terugkeer van de Joodse Kinderen deze keer het verhaal van de Joodse Salomon (Sal) Roos. Terwijl hij in Ferwert zat ondergedoken, was zijn vader burgemeester van Amerongen. Sal hoopt de wonderlijke geschiedenis van Abraham Roos in boekvorm uit te geven.
Tekst Martijn van Dijk
Sal Roos zat in juli 1943 al in Westerbork samen met zijn broer, vader en moeder. Hoe ze twee maanden later toch weer het kamp konden verlaten en terug konden keren naar Amsterdam, is Sal nooit helemaal duidelijk geworden. "Het heeft vast iets te maken met het werk van mijn vader."
Abraham Roos verzorgde namelijk de voedselpakketten voor de Joden die op transport moesten. Sal: "De nazi's zullen zich vast afgevraagd hebben waarom er geen pakketten meer in Westerbork kwamen." De Duitse kampbewakers maakten ook gretig gebruik van de pakketten die voor de Joden waren bestemd.
Onderduiken
Vlak na terugkomst in Amsterdam dook het hele gezin onder. Moeder Rosalie (Ro) in Amstelveen, vader Abraham in Amerongen en de beide broers kwamen via Utrecht in Ferwert terecht.
Abraham was in het bezit van de papieren van Theo van Leur, een niet-jood die was overleden in kamp Westerbork. Als de vertegenwoordiger Van Leur wist hij zich snel op te werken in Amerongen en het duurde niet lang of de plaatselijke Ortskommandant vertrouwde hem volledig.
Abraham Roos - foto: familie-eigendom
En zo werd Abraham in oktober 1944 tot burgemeester benoemd en in die functie wist hij veel informatie door te spelen naar de geallieerden. Ook wist hij de Ortskommandant zo te bespelen dat het eenvoudig was om piloten op legale wijze over de nabijgelegen rivier te brengen.
Dienstmeisje
De burgemeester wist zelfs een nieuw dienstmeisje te benoemen, dat 'toevallig' uit Amstelveen kwam. Dat de twee al jarenlang getrouwd waren, is nooit uitgekomen. De bizarre situatie duurde tot februari 1945. Toen doken Abraham en Ro opnieuw - samen - onder.
Sal en zijn broer Jaap zaten ondertussen in Fryslân. "Bij dokter Smit in Ferwert moesten we eerst een tijdje acclimatiseren op zolder. En daarna gingen we ieder naar een ander gezin."
Familie Van der Heide
Omdat de kinderen elkaar zouden kunnen herkennen in het dorp werd echter toch besloten om Jaap ergens anders onder te brengen. Jaap ging naar Haren en Sal kwam in een warm nest terecht. De familie Van der Heide woonde vlakbij de zeedijk en vooral oudste dochter Tine was als een moeder voor hem. Enkele maanden daarvoor was haar verloofde gefusilleerd door de Duitsers en ze kon al haar liefde bij Sal kwijt.
"Ik sprak Fries en kon niet communiceren met mijn ouders"
"Zij heeft mij na de oorlog eigenlijk weer gered," zegt Sal. Toen Abraham en Ro na een maand zoeken hun beide zonen weer hadden teruggevonden, werd het gezin herenigd. "Maar ik praatte Fries en kon niet communiceren met mijn ouders. Tine heeft toen eerst bij ons in Rhenen gewoond en later ook nog in Amsterdam, om mij te helpen weer aan mijn ouders te wennen."
Niet alleen met Tine maar ook met de andere zussen Pietje en Bertha van der Heide was de band sterk. Alle drie zijn kort geleden overleden. En dat heeft grote indruk op Sal gemaakt.
De onvoorstelbare geschiedenis van Abraham Roos, die als Jood met een valse identiteit burgemeester was, gaat in romanvorm verschijnen. Sal, Jaap en Theo, hun jongste broer die na de oorlog is geboren en vernoemd is naar de man van wie hun vader de identiteit gebruikte, hopen dat het dit jaar nog lukt. Hoe dan ook is door hun onderzoek veel nieuwe informatie over hun vader boven water gekomen.
'De terugkeer van de Joodse kinderen' vertelt de verhalen van Joodse kinderen, die in de oorlog in Fryslân zaten ondergedoken. In het eerste weekend van mei zijn de 'Onderduikdagen'. Dan komen de Joodse kinderen die willen en kunnen terug naar Fryslân. Het is een gemeenschappelijk project van Stichting de Verhalen, Tresoar, Omrop Fryslân, de Leeuwarder Courant en het Friesch Dagblad.
