Aan het eind van de Beilerstraat in Assen prijkt de statige marechausseekazerne, gebouwd in 1939. Het pand kende meerdere bestemmingen en tot voor kort huisde hier een kantoor van Interzorg. Nu gaat het gebouw, met inachtneming van de monumentale waarde, plaats maken voor appartementen: het zogeheten 'kazernecomplex'.
Gebruikt door de bezetter
"Met een interieur dat bijna iedereen vergeten is", zegt onderzoeker Wim Ensing uit Assen. Hij nam contact op met Interzorg om ze te wijzen op een paar heel bijzondere vertrekken. Hij mocht komen kijken. Hij geeft ons een rondleiding. Nog net op tijd.
"Hier zitten dus gewoon de cellen in die door de marechausseekazerne gebruikt zijn, en een luchtplaats en een verhoorkamer. De bezetter gebruikte ze in de oorlog aantoonbaar, om ook communisten gevangen te zetten. Vijf van hen hebben hier gevangen gezeten. De enige die de oorlog heeft overleefd was Sjerp Weima. In zijn memoires schrijft hij dat er om 05.00 uur 's morgens, in de nacht van 25 op 26 juni 1941, bij hem op de deur werd gebonsd. Hij deed open, er stormden enkele mannen binnen; deden een huiszoeking; vonden communistische lectuur. Sjerp stond al als communist bekend, dat was hij voor de oorlog al, dus ze wisten wel wie ze moesten hebben."
"De aanleiding om deze vijf mensen op te pakken was Operation Barbarossa: de inval van Hitler-Duitsland in de Sovjet Unie. Daarmee waren alle communisten gelijk verdachten die men allemaal wilde opsluiten. Dat is in heel Nederland met honderden mensen gebeurd, in Drenthe waren het er vijf: Johannes Trip en Hendrik de Vries uit de omgeving Emmen, Wolter Aalders uit Roden en Hendrik Otter uit Nietap. Waar wij nu staan hebben zij ook gelopen."
Sjerp Weima, een communist uit Assen wordt in 1941 opgepakt door de Duitse bezetter. Vanaf dat moment komt hij in meerdere werk- en concentratiekampen terecht, waaronder Kamp Amersfoort en Neuengamme. Vermoedelijk ná de oorlog vertrouwt hij zijn herinneringen toe aan het papier. Die veertig handgeschreven velletjes komen in het Drents Archief en op het bureau van onderzoeker Wim Ensing terecht. Ensing doet al geruime tijd onderzoek naar het communistisch verzet in Drenthe, zijn boek komt naar verwachting in februari uit. Vergeleken met de rest van het Noorden had Drenthe geen grote actieve, communistische gemeenschap. "Eigenlijk was Sjerp Weima de laatste van de gearresteerde kaderleden van de CPN in Drenthe. Daarna is er niet meer zo heel veel gebeurd. Ze hadden Drenthe wel aardig opgerold", aldus Ensing. Na de Tweede Wereldoorlog was Weima niet langer politiek actief. Eerst kreeg hij een baantje op het gymnasium als conciërge. Tot 1969 was hij conciërge op de Jan Fabricius mulo. Honderden Assenaren hebben hem gekend.
Tekst gaat verder onder de foto
Onderzoeker Wim Ensing in de cel in de marechausseekazerne in Assen (foto: RTV Drenthe/Jeanine Hofsteenge)
Gibt es hier noch Kommunisten?
"Sjerp schreef dat ze na de arrestaties hiernaartoe waren gebracht, en de nacht hier doorbrachten, juni 1941", vervolgt Ensing, "'s Morgens vroeg stopte er een grote bus voor de deur, daar zaten al tientallen Friese communisten in. Een majoor vroeg hier in de gang: 'Gibt es hier noch Kommunisten?' 'Ja. Fünf Stück'. De vijf werden afgevoerd en konden naast hun lotgenoten gaan zitten. De bus vertrok richting het noorden. Bij Groningen werd het erg spannend. Ging de bus rechtsaf, dan was het foute boel, dan gingen ze naar Duitsland, wisten ze zelf ook wel. Uiteindelijk ging 'ie linksaf, over de Afsluitdijk naar Schoorl. Daar hebben ze vier, vijf maanden gezeten. Schoorl ging nog wel, maar Amersfoort daarna was een hel, daar schreef Weima ook over."
Ze komen tenslotte allemaal in Neuengamme terecht. Weima ziet zijn kameraden daar achteruit gaan. Alle vier zijn in 1942 overleden.
"Sjerp heeft nog een hele reis gemaakt, hij eindigde uiteindelijk in Neustadt, in de Lübecker Bocht. Daar werden gevangenen op schepen gezet. Op 3 mei 1945 was daar dat afschuwelijke bombardement, door de Engelsen, op die schepen. Sjerp zat op de Athen, een soort vervoersschip dat al die gevangenen heen en weer bracht. De omstandigheden waren werkelijk afschuwelijk, het is bijna niet te lezen, zo erbarmelijk slecht hadden die mensen het. Maar uiteindelijk heeft hij als een van de weinigen de ramp overleefd. Begin juni 1945 keert hij terug naar Assen."
Tekst gaat verder onder de foto
Wim Ensing in de voormalige verhoorkamer (foto: RTV Drenthe/Sophie Timmer)
Sloophamer
Is het erg dat deze ruimtes nu ten prooi vallen aan de sloophamer? "Ik heb geen gevoel bij deze vertrekken, wel bij de mensen die hier in geweest zijn." Voor Ensing hoeft er geen hekje omheen, met een informatiebordje erbij. "Ik snap ook wel dat het heel 'klein' is eigenlijk. En heel onpraktisch om in stand te houden. Als het mijn appartement was had ik er ook geen 'Sjerp Weima-museum' van gemaakt." Overigens ontving RTV Drenthe na de rondleiding een tip van een oud-werknemer die betwijfelt of de in dit artikel genoemde cellen, de cellen zoals gebruikt in de Tweede Wereldoorlog zijn geweest. Wordt vervolgd dus.
Luister hier naar het gesprek en de rondleiding met Wim Ensing in radioprogramma Drenthe Toen.