SAINTE-MÈRE-ÉGLISE - 3 naar beneden: 'Rode indiaan op de Missouri', vijf letters. Zo maar een vraag in een kruiswoordpuzzel? In mei 1944 zorgde een aantal kruiswoord[puzzels in de Britse Daily Telegraph voor hoogspanning bij de Britse geheime dienst MI5. In een paar weken tijd was een aantal puzzels verschenen waarvan de oplossingen de codewoorden bevatten van belangrijke onderdelen van de geplande invasie in Normandië. En toen als klap op de vuurpijl ook nog eens de naam van de hele operatie in het lijstje oplossingen verscheen, was het gebouw van de geheime dienst te klein en werd de puzzelmaker opgepakt. Werd hier het grootste geallieerde geheim verraden?
In zijn boek The Longest Day (1959) beschrijft Cornelius Ryan de hoogspanning die in het voorjaar van 1944 in Engeland heerste. Volgepakt met materieel en manschappen, dorpen die meer leken op legerkampen, gecamoufleerde landingsvaartuigen, tanks en vliegtuigen, allemaal wachtend op het beslissende moment: de oversteek naar de Franse kust. In de militaire hoofdkwartieren werd koortsachtig overlegd over de datum van de aanval, die vanwege de weersomstandigheden al een paar keer was verschoven maar geen langer uitstel meer duldde. Engeland barstte uit zijn voegen en in de bomvolle legerkampen en op de invasieschepen waar de troepen als zaten ingescheept werd de sfeer er ook niet beter op. Bovendien: hoe lang zou het nog duren voordat de Duitsers alsnog in de gaten zouden krijgen waar de invasie zou plaatsvinden. Hitler rekende op een invasie in het nauw van Calais waar het Kanaal het smalst was. Dat hielden de geallieerden graag zo.
Codewoorden rondgestrooid
In die sfeer van geheimhouding waren daar in mei '44 ineens de bekende kruiswoordpuzzels in de Daily Telegraph.
Puzzels en oplossingen - publiek domein
In de lijstjes met oplossingen die de volgende dag werden gepubliceerd, doken ineens namen op die de aandacht trokken van de Britse geheime dienst. 'De inlichtingenofficieren die de lijstjes doornamen kwamen namen tegen als 'Utah' en 'Omaha' (Amerikaanse invasiestranden), 'Overlord' (de naam van de gehele operatie), 'Mulberry' (codenaam van in het geheim gebouwde drijvende havens voor de invasiestranden), 'Neptune' (codenaam van het amfibische gedeelte). In de periode voor de maand mei waren al de codewoorden 'Gold', 'Sword' en 'Juno' verschenen (codenamen van de Britse en Canadese sectoren), maar dat werd toen nog afgedaan als toeval. Toen nog wel.
Maker gearresteerd
Na de publicaties in mei wordt de puzzelmaker opgepakt door de Britse geheime dienst. Leonard Dawe, hoofd van de Strand School in het zuiden van Londen. Ook de man met wie hij de populaire puzzels samenstelde werd ingerekend, maar de zware verhoren leidden tot niets: van kwade opzet bleek totaal geen sprake en Dawe en zijn compagnon gingen vrijuit. Wel kostte de affaire hem bijna zijn baan. Je zult maar schoolhoofd zijn en landverrader...
Loslippige soldaten en scholieren met grote oren
Pas in de jaren '80 werd het mysterie van de puzzels opgelost door een van de leerlingen van de school die Dawe bij het maken van de puzzels inschakelde. Het bleek dat Dawe zijn scholieren blanco puzzels gaf die ze invulden. Vervolgens verzon Dawe de cryptische omschrijvingen, dus de productie hing al van toeval aan elkaar. Of toch niet?. De scholier die in de jaren 80 uitleg gaf over de totstandkoming van de puzzels zei dat hij en zijn vrienden veel codewoorden kenden, en dat ze die hadden opgepikt van loslippige Amerikaanse en Canadese soldaten. Die waren namelijk gelegerd in een groot kamp pal naast de school en de scholieren hadden nauwe contacten met stoere Amerikaanse en Canadese buren. En dan vang je natuurlijk wel eens wat op: ook codewoorden.
Dawe zou later over deze periode zeggen: 'Ze (de geheime dienst, red.) keerden me tijdens de verhoren binnenste buiten. Ook mijn collega puzzelmaker Melville Jones werd door de ondervragers onder handen genomen. Maar uiteindelijk besloten ze ons toch maar niet dood te schieten'.
