CULEMBORG - Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn boven Nederland ruim 6000 vliegtuigen neergeschoten, Amerikaans, Brits, Duits en Nederlands. Van de tienduizenden omgekomen bemanningsleden liggen er volgens de laatste schattingen van de Studiegroep Luchtoorlog nog steeds een ruime 1000 in de Nederlandse bodem. Gelderland alleen al telt bijna 700 graven van omgekomen vliegers van de Britse RAF. Een willekeurige greep uit de lange reeks crashes in Gelderland, die alle vier de datum van 17 juni gemeen hebben.
Door de hele provincie zijn ze te vinden: graven van omgekomen vliegers of monumenten die herinneren aan een fatale crash en een fatale datum. 17 juni is zo'n datum; willekeurig gekozen. We komen dan in Gelderland op vier plekken uit: in Culemborg, Buren, Dodewaard en Arnhem.
We beginnen een dikke maand na de Duitse inval:
17 juni 1940: Culemborg
Op 17 juni 1940 crasht een Britse Whitley bommenwerper in de Redichemse Waard boven Culemborg. De Whitley, op dat moment al hopeloos verouderd, maakte deel uit van een aanvalsgroep die industrie in Gelsenkirchen tot doel had. Daar krijgt het toestel al een Duitse treffer te verduren en op de terugweg maakt de Duitse luchtafweer op Soesterberg het karwei af. De piloot probeert Engeland te halen, maar ter hoogte van Culemborg is het afgelopen. Drie bemanningsleden kunnen springen, de piloot en de gewonde navigator blijven achter. De piloot van het brandende toestel ontwijkt een aantal huizen waarna het crasht bij de Redichemse waard. De overlevende drie bemanningsleden worden krijgsgevangen gemaakt.
De graven van de twee omgekomen bemanningsleden - foto Nico Peters
We maken een stap vooruit in de tijd:
17 juni 1944 - Buren
Op de Algemene Begraafplaats in Buren liggen ze zij aan zij: de zeven bemanningsleden van een Britse Halifax bommenwerper die in de nacht van 16 op 17 juni met 320 andere toestellen op weg was naar Sterkrade in het Ruhrgebied om daar een fabriek voor de productie van synthetische olie plat te gooien.
Zo ver kwam het niet:een Duitse nachtjager kreeg de Halifax ter hoogte van Buurmalsen in het vizier en haalde het toestel neer. Het toeval wilde dat in die bewuste aanvalsnacht de Duitsers veel nachtjagers hadden samengetrokken in het gebied rond Bocholt, precies op de route van de Britse bommenwerpers. De aanval zelf richtte amper schade aan. 31 Britse toestellen keerden niet terug naar de basis, waaronder de Halifax van Buurmalsen met haar jonge bemanning. De piloot was met zijn 32 jaar 12 jaar ouder dan het jongste bemanningslid...
17 juni 1944: Dodewaard
De rampzalig verlopen aanval klonk ook na in Dodewaard, waar een Halifax met een Brits-Australische bemanning op de terugweg van Sterkrade uit de lucht wordt geschoten. Het toestel explodeert in de lucht en de stoffelijke resten van de bemanningsleden worden over een groot gebied verspreid gevonden. Slechts één bemanningslid overleeft de klap.
Twee slachtoffers (foto boven - gemeente Neder Betuwe) worden in Dodewaard begraven, Vier andere bemanningsleden worden door de Duitsers begraven op het gemeentelijk oorlogskerkhof in Uden, waar ze meer gesneuvelde geallieerden naar toe brachten. Tegenwoordig is de plek een officiële Britse oorlogsbegraafplaats.
17 juni 1944: Arnhem
Delftweg Arnhem/Elden - monument voor 7 omgekomen vliegers, 6 Canadezen en een Brit - foto Wikipedia
En ook in Elden bij Arnhem klinkt de aanval op Sterkrade na. Daar stort een Lancaster van het Canadese 'Moose' squadron neer, na te zijn aangeschoten door een Duitse nachtjager. Een monument houdt de herinnering levend aan de omgekomen 7-koppige bemanning.
