De wapens die de militairen dragen zijn dodelijk, maar de foto heeft iets koddigs. Het Nederlandse leger oefent tijdens de mobilisatie op schaatsen, hoe Hollands wil je het hebben? En vooral: hoe denken ze daar een eventuele Duitse aanval mee af te weren?
Polygoon-fotograaf Co Zeylemaker schoot het beeld op 11 januari 1940 op de Asschatterkom bij Leusden, waar de Grebbelinie zich uitstrekte. Het gebied was geïnundeerd en in de strenge winter dichtgevroren.
'Militaire ijspret'
"Het is een vreemde foto", zegt Hans Brons, bestuurslid van stichting De Greb die de herinneringen aan de Grebbeberg van mei 1940 levend wil houden. "Militaire ijspret. Maar wat is het tactisch belang van zo'n oefening? IJs maakt een onder water gezette linie onbruikbaar, dat moest juist weg. Als de Nederlanders zich erover kunnen verplaatsen, dan kan de vijand dat natuurlijk ook. Je bent in feite een schaatsende schietschijf"
Prentbriefkaart uit de mobilisatie: "Boksprong vinden de jongens fijn en het is zeer goed voor de lijn." Foto: Beeldbank NIOD
Volgens Brons is het beeld van de mobilisatie dat foto's uit die tijd oproepen er vooral een van 'sportief bezig zijn in de buitenlucht'. "Nederland bereidde zich sinds 1939 voor op een Duitse inval door stellingen te bouwen. Van hogerhand werden aan de Grebbelinie kwaliteiten toegedicht die weinig met de werkelijkheid te maken hadden. Geoefend werd er eigenlijk nauwelijks."
Bomen
Daar komt bij dat de Grebbelinie in de meidagen van 1940 nog niet gereed was. Bomen belemmerden bijvoorbeeld het zicht, want Nederland had het landschap bij Rhenen niet preventief willen ontbossen voor een beter schootsveld.
Loopgraveninspectie door luitenant-generaal Van Voorst tot Voorst, commandant van het Veldleger. April 1940. Foto: Verzetsmuseum Friesland, beeldbank NIOD
Bovendien hadden Duitse spionnen alle gelegenheid gehad om het inrichten van de linies te bekijken; bijvoorbeeld vanaf de uitkijktoren in Ouwehands Dierenpark. Daar stonden zogenaamde 'toeristen' uitgebreid de werkzaamheden van de Nederlandse troepen te bestuderen.
Ongelijke strijd
En zo wachtte de schaatsende soldaten een ongelijke strijd tegen een overmacht van Duitse militairen, die beter getraind waren en beschikten over modern materieel. In de vroege morgen van 10 mei 1940 zagen de ingegraven infanteristen bij de Grebbeberg Duitse vliegtuigen hoog overvliegen. De aanval zou een dag later hun voorpostenlijn bereiken.
Ramptoerisme: poseren op een neergestort vliegtuig, kort voor de Duitse grondtroepen de Grebbeberg bereiken. Veenendaal, 10 mei 1940. Foto: Beeldbank NIOD
Logistiek werd de slag om de Grebbeberg voor de Nederlanders een ramp. Brons: "Er was geen leiding, want er waren geen verbindingen. De telefoondraden liepen over paaltjes en die waren natuurlijk binnen de kortste keren stuk. Als eenheden geen contact met elkaar hebben maakt dat de hele organisatie hersendood. Er heerste chaos en verwarring."
's Avonds in Rhenen
"De Grebbeberg kende weinig geheimen meer voor de Duitsers", zegt Brons. "Ze hadden bedacht dat ze 's avonds al in Rhenen zouden staan. Alleen lieten die Nederlandse soldaten zich niet opzij zetten. Ze kwamen de berg niet over. Uiteindelijk heeft het drie dagen geduurd voor de Nederlanders gedwongen werden om zich terug te trekken."
Gesneuvelde Nederlandse militairen langs de Grebbeweg in Rhenen, links marcheren de Duitsers. Foto: Beeldbank NIOD
De Nederlandse militairen waren voorbereid met graven en marcheren, maar nauwelijks getraind voor oorlogsvoering. "En dat kun je ze ook niet kwalijk nemen", zegt Brons. "Het zat 'm gewoon in de structuur. De politiek had jarenlang op de krijgsmacht bezuinigd, maar verwachtte wel dat het leger weken of maanden stand zou houden. Daarmee heeft de Nederlandse staat een ereschuld op zich geladen."
