De Afsluitdijk is de enige Nederlandse stelling die de Duitsers in de begindagen van de Tweede Wereldoorlog heeft kunnen tegenhouden. Dit gebeurde in de meidagen van 1940.
De Afsluitdijk was in die dagen een goed gefortificeerde stelling: met meerdere kazematten werd de dijk goed beschermd tegen eventuele aanvallen. Desondanks besloten de Duitsers om een poging te wagen om de dijk over te steken. Ze waren op 12 mei 1940, twee dagen na de inval, al in Leeuwarden aangekomen, en wilden de Vesting Holland van zowel de Noordzijde, als de Oost- en Zuidzijde aanvallen. Hiervoor was het nodig om met de Duitse manschappen de Afsluitdijk over te steken. Een Afsluitdijk die niet alleen werd beschermd door de manschappen in de Kazematten bij Kornwerderzand, maar ook door manschappen in de Wonsstelling.
De waarheid van Wons
In de geschiedenis van de Duitse inval in Fryslân heeft de Wonsstelling bijna geen aandacht gekregen, en werd er altijd gezegd dat de verdedigers van de stelling waren weggevlucht. Het stelsel van de Kazematten, bij de Afsluitdijk, kreeg alle aandacht en eer in de geschiedenisboeken. Al snel na de capitulatie liet de commandant van Kornwerderzand weten dat de verdedigers van de Wonsstelling hadden gefaald. Dat maakte commandant Van der Linden en zijn manschappen, van het vak Wons van de stelling, razend.
Tot aan zijn dood bleef Van der Linden tevergeefs strijden voor rehabilitatie van zijn manschappen. Alleen al bij Wons vielen vijf doden, en meerdere zwaargewonden in de strijd tegen de Duitsers. In de totale Wonsstelling zijn zeventien soldaten en één burger omgekomen.
Deze en andere feiten kwamen aan het licht in de brede studie naar de Wonsstelling door Jacob Topper, voormalig militair en assistent conservator van het Kazemattenmuseum in Kornwerderzand. Zijn conclusie: De Wonsstelling was een Wanhoopsstelling bestaande uit primitieve kazematten gemaakt van aarde. Die molshopen werden bemand door slecht getrainde en minimaal uitgeruste manschappen. Op een aantal cruciale momenten voor en tijdens de Duitse inval nam de legerleiding maatregelen die een desastreuze uitwerking hadden op de Wonsstelling.
Met name bij Wons werd dapper gestreden, en werd gevochten tot het enige kanon geen munitie meer had. Pas toen vluchtten de militairen richting Makkum, waar de meesten krijgsgevangen werden gemaakt, en werden vervoerd naar kampen in Groningen en Duitsland.
De strijd in Wons hield de Duitse opmars één dag op, waardoor veel Nederlandse ploegen veilig over het water konden wegkomen.
Jacob Topper heeft de Wonsstelling onderzocht. Fokkinga, familie van een van de soldaten, ziet de uitkomst van Toppers onderzoek als de redding van de eer van zijn vader en de andere verdedigers van Wons.
Een documentaire van Thom Verheul:
De slag om de Afsluitdijk
Nadat de linies bij Wons waren verslagen, was de volgende horde voor de Duitsers, de kazematten bij Kornwerderzand. In een eerste poging van de Duitsers om de dijk over te nemen werd het leger tegengehouden door de kanonneerboot Johan Mourits van Nassau. Het schip nam vanaf de Waddenzee een Duitse batterij bij Kornwerd onder vuur. De Duitsers werden hierdoor gedwongen om hun artillerie terug te trekken.
Het zorgde echter niet voor een volledige terugtrekking van de Duitsers. Een dag later probeerden ze het opnieuw, dit keer met zware artilleriebeschietingen op de zwaarste forten op Kornwerderzand. Hierbij werden ook enkele Duitse bommenwerpers ingezet. De metersdikke betonnen muren van de kazematten boden echter genoeg bescherming om deze aanval af te slaan. Bij de beschietingen over en weer werden wel enkele Duitse vliegtuigen beschadigd of neergeschoten.
Een kazemattenkanon, foto: Kazemattenmuseum
Na deze aanval volgde geen derde poging. De Duitsers besloten om niet via de Afsluitdijk, maar via het water van het IJsselmeer richting Amsterdam te trekken.
Een kleine groep van ongeveer 250 Nederlandse soldaten was het als enige defensiestelling gelukt om een aanval van de Duitsers af te slaan. Het bombardement op Rotterdam zorgde echter voor een kentering, en de uiteindelijke overgave van Nederland. Dit betekende ook een overgave van de Afsluitdijk.
In het Kazemattenmuseum in Kornwerderzand wordt het verhaal van de slag om de Afsluitdijk en Wons levend gehouden. Vrijwilliger Anne van Schepen vertelt over de strijd:
